تاثیر موسیقی بر تقویت حافظه و یادگیری
صفحه نخستمقالات سایرتاثیر موسیقی بر تقویت حافظه و یادگیری
موسیقی یک زبان جهانی است که مرزها را از بین می‌برد. این صدای جادویی می‌تواند از شکاف‌های اجتماعی، تفاوت‌های فرهنگی حتی زمان فراتر رود. این امکان را در اختیار افراد قرار می‌دهد که به ذهن هنرمندانی که مدت‌ها است، رفته‌اند ورود کرده و نحوه‌ی درک زمان در زندگی را تغییر دهند.
آیا برای‌تان پیش آمده که با شنیدن یک آهنگ خاصی خاطره‌ای در ذهن‌تان ایجاد شود یا احساس کرده‌اید که هنگام گوش آهنگ مورد علاقه‌تان زمان کُند می‌گذرد و شما را در افکارتان غوطه‌ور می‌سازد؟! اگر چنین تجربه‌ای داشته‌اید، باید بگوییم که شما روشی از تاثیر موسیقی بر تقویت حافظه و یادگیری را تجربه کرده‌اید.
از برانگیختن خاطرات نوستالژیک گرفته تا کمک به افراد مبتلا به زوال عقل، موسیقی پتانسیل قابل توجهی را برای تأثیرگذاری در ذهن و حافظه دارد. این در حالی است که تحقیقات متعدد نشان داده موسیقی می‌تواند در تقویت تمرکز و یادگیری، به‌ویژه در محیط‌های که نیاز به درگیری شناختی و ذهنی بالایی دارند، نقش مهم را ایفا کند.
از آن‌جایی که سالیان متمادی است محققان در زمینه‌ی تأثیر موسیقی در تقویت حافظه تحقیقات گسترده‌ای انجام داده‌اند، در این مطلب قصد داریم به‌طور کامل به نقش و تاثیر موسیقی بر تقویت حافظه و یادگیری بپردازیم.
تاثیر موسیقی در تقویت حافظه و یادگیری
موسیقی و حافظه ارتباط عمیقی با همدیگر دارند. آهنگ‌ها و ملودی‌ها می‌توانند به‌عنوان نت‌های شنیداری ذهن را تقویت کنند و به افراد در یادآوری رویدادها و یا به خاطر سپردن اطلاعات مهم کمک کنند. برای درک بهتر این موضوع باید کمی به مبحث علمی و عصب‌شناسی پشت این قضیه بپردازیم.
موسیقی نواحی مختلفی از مغز از جمله نواحی که با حافظه و احساسات مرتبط هستند مانند هیپوکامپ (اَسبک مغز) و قشر جلوی مغز را درگیر می‌کند. این نواحی نقش مهمی در یادگیری، یادآوری و ذخیره‌ی اطلاعات جدید برعهده دارند.
مطالعات متعدد نشان داده است که «موسیقی نه تنها به افراد کمک می‌کند تا خاطرات ذخیره شده را بازیابی کنند، بلکه به آن‌ها کمک می‌کند تا خاطرات جدیدی نیز بسازند. » در واقع آهنگی که به یک رویداد یا اطلاعات متصل است، نوعی موسیقی متن را تشکیل می‌دهد که وقتی دوباره پخش می‌شود، می‌تواند باعث یادآوری آن خاطره یا به خاطر سپردن اطلاعات شود.
از آن‌جایی که موسیقی تاثیر قدرتمندی بر احساسات افراد دارد؛ یک لالایی آرام و ملایم می‌تواند یک کودک بداخلاق را آرام سازد و یا همخوانی در یک کنسرت باشکوه افراد بزرگسال را غرق در هیجان سازد.
در سال‌های اخیر، محققان نکات مهم زیادی در مورد چگونگی رشد مغز آموخته‌اند. نوزادان با میلیاردها سلول مغز به نام نورون متولد می‌شوند. در طول سال‌های اول زندگی، این نورون‌ها با سایر نورون‌های دیگر ارتباط برقرار می‌کنند و با گذشت زمان، ارتباطاتی که مغز افراد به‌طور مرتب از آن‌ها استفاده می‌کند، قوی‌تر می‌شوند. از این‌رو کودکانی که با گوش دادن به موسیقی بزرگ می‌شوند، ارتباطات قوی‌تر و مرتبط با موسیقی در مغز خود ایجاد می‌کنند؛ که برخی از این مسیرهای موسیقی در بر نحوه‌ی تفکر افراد تأثیر می‌گذارد. این در حالی است که به نظر می‌رسد گوش دادن به موسیقی کلاسیک تأثیر بیشتری بر یادگیری و تقویت حافظه دارد و همچنین. یادگیری نواختن یک ساز می‌تواند تأثیر طولانی‌تری بر مهارت‌های فکری افراد بگذارد.
این پدیده در کمک به بیماران زوال عقل کاربرد زیادی داشته است. از دست دادن حافظه یکی از علائم مهم زوال عقل است که بر توانایی فرد برای یادآوری رویدادهای گذشته و یا یادگیری اطلاعات جدید تأثیر می‌گذارد. قابل توجه است که موسیقی درمانی به‌عنوان یک ابزار ارزشمند برای یادآوری سریع در بین این افراد به‌شدت مورد استفاده قرار می‌گیرد.
محققان کشف کردهاند که بیماران مبتلا به زوال عقل اغلب حافظه موسیقایی خود را حفظ می‌کنند، حتی زمانی‌که سایر اشکال حافظه به‌طور قابل توجهی مختل می‌شوند. در واقع شنیدن موسیقی از گذشته بیمار، اغلب می‌تواند قفل خاطرات فراموش شده آن‌ها را باز کند. اگرچه این یک درمان نیست، اما یک ابزار ارزشمند برای افزایش کیفیت زندگی افرادی است که مبتلا به زوال عقل هستند.
تاثیر موسیقی بر افزایش تمرکز
موسیقی فقط به تقویت حافظه کمک نمی‌کند؛ این ابزار به شدت می‌تواند بر تمرکز افراد نیز به شدت تأثیر بگذارد؛ البته راز آن در نوع موسیقی و نحوه‌ی استفاده از آن نهفته است.
موسیقی ملایم، بی‌کلام که دارای عناصر طبیعی و محیطی است می‌تواند تمرکز را بهبود بخشد و حالتی آرام‌بخش در افراد ایجاد کند. این نوع موسیقی حواس‌پرتی را به حداقل می‌رساند و در حفظ سرعت کاری ثابت بسیار کمک می‌کند. در نتیجه باعث می‌شود تا افراد با لذت بیشتر به کارهای خود بپردازند.
«اثر موتزارت (Mozart Effect)» یک اصطلاح رایج در این زمینه است که این اصطلاح به این باور اشاره دارد که گوش دادن به موسیقی موتزارت می‌تواند عملکرد ذهنی را بهبود بخشد. اگرچه میزان این تأثیر هنوز در حال مطالعه است، اما آنچه که غیرقابل انکار است تأثیر مثبت انواع خاصی از موسیقی بر عملکردهای شناختی افراد است.
چرا اثر موتزارت و یا موسیقی کلاسیک؟
اثر موتزارت یک موسیقی کلاسیک است که آهنگسازان معروف دیگری مانند باخ، بتهوون و... در این زمینه آثار فاخری دارند و با سایر انواع موسیقی مانند راک، کانتری، پاپ و... متفاوت است. این‌که چرا موسیقی کلاسیک تأثیر بیشتری بر تقویت حافظه و یادگیری دارد، به ساختار موسیقیایی پیچیده آن مرتبط است.
محققان معتقدند پیچیدگی موسیقی کلاسیک عامل مهم است که مغز را برای حل سریع‌تر مسائل آماده می‌سازد. بنابراین احتمال دارد گوش دادن به موسیقی کلاسیک اثرات متفاوتی بر مغز نسبت به گوش دادن به انواع دیگر موسیقی داشته باشد. البته این بدین‌معنا نیست که انواع دیگر موسیقی در تمرکز و یادگیری تأثیری ندارد؛ بلکه بدین‌معنا است که گوش دادن به هر سبک موسیقی می‌تواند در ساخت مسیرهای مرتبط با نوع موسیقی به مغز کمک کند و تاثیرات مثبتی در خلق و خوی افراد داشته باشد و همچنین یادگیری را آسان‌تر سازد. جالب است بدانید که نوزادان از سه ماهگی می‌توانند به ساختار کلاسیک جذب شوند و حتی موسیقی کلاسیکی را که پیش‌تر شنیده‌اند نیز تشخیص دهند.
آیا موسیقی باعث باهوش تر شدن افراد می شود؟
موسیقی تأثیری در باهوشی افراد ندارد اما به نظر می‌رسد مغز افراد را برای انواع خاصی از تفکر آماده می‌کند. در واقع بزرگسالان بعد از گوش دادن به موسیقی کلاسیک می‌توانند کارهای فکری خاصی مانند چیدن یک پازل را با سرعت بیشتری انجام دهند.
چرا این اتفاق می‌افتد؟ زیرا مسیرهای موسیقی کلاسیک در مغز افراد شبیه مسیرهایی عمل می‌کند که برای استدلال‌های فکری مورد استفاده قرار می‌گیرد. در واقع زمانی‌که به موسیقی کلاسیک گوش می‌دهید، در حال آماده سازی و روشن کردن مسیرهای فکری مسیرهای فکری هستند و این پیش‌زمینه‌ای برای سریع‌تر و آسان کردن کارهای فکری مانند حل کردن پازل است.
البته این اثرگذاری کوتاه مدت است و مهارت‌های فکری بهبود یافته در افراد در عرض یک‌ساعت از پش توقف گوش دادن به موسیقی محو می‌شوند. با این حال، یادگیری نواختن یک ساز می‌تواند اثرات طولانی‌تری بر استدلال فکری داشته باشد.
در چندین مطالعه انجام گرفته توسط محققان مشخص شده است که کودکانی که به مدت شش ماه در کلاس‌های پیانو شرکت کردهاند، توانایی‌شان در حل کردن پازل و یا سایر وظایف فکری تا 30 درصد افزایش یافته است. چرا نواختن ساز چنین تفاوتی را در آن‌ها ایجاد می‌کند؟ زیرا محققان بر این باورند که آموزش موسیقی باعث ایجاد مسیرهای جدیدی در مغز افراد می‌شود.
آموزش موسیقی و تاثیر آن بر یادگیری دانش آموزان
در مطلب «کودکان موسیقی را با چه سازی شروع کنند؟» توصیه کردیم که بهتر است ساز مطابق با خواسته‌ی کودک باشد تا یادگیری هیجان بخش‌تر و تأثیرگذار باشد و آموزش موسیقی باعث بهبود و توسعه مهارت‌های زبانی در کودکان شود. همچنین در مطلب «یادگیری موسیقی در سن بالا! چه کنیم تا پیشرفت سریعی داشته باشیم؟» به تاثیرات آموزش موسیقی در تقویت حافظه برای سنین بالا نیز اشاره کرده‌ایم.
این در حالی است که موسیقی می‌تواند تأثیر به شدت زیادی در یادگیری و تمرکز دانش‌آموزان داشته باشد؛ زیرا موسیقی مغز را تحریک می‌کند و با صداها و اشعار متنوعی که دارد، دانش‌آموزان را در مدت زمان کوتاهی در معرض حجم زیادی از واژگان قرار می‌دهد. این در حالی است که موسیقی باعث می‌شود تا کودک با زبان‌های دیگر آشنا شود، که پایه‌ای برای توانایی دانش‌آموز برای درک و برقراری ارتباط به زبانی دیگر ایجاد می‌کند. در واقع موسیقی وسیله‌ای عالی برای افزایش مهارت‌های حافظه در کودکان است.
آیا برای‌تان پیش آمده است که یک آهنگ را پس از مدت‌ها گوش داده‌اید و هنوز شعر آن را به خاطر داشتید؟ این همان تأثیرگذاری کلمات در یادگیری است. جالب است بدانید حتی افرادی که خیلی موسیقی گوش نمی‌کنند این پدیده را می‌توانند تجربه کنند. در واقع از طریق ملودی‌های جذاب و صداهای مختلف موسیقی راهی برای «تحریک» و «چسبیدن» به مغز افراد می‌یابند که در صورت استفاده مناسب از این ابزار قدرتمند می‌توان برای یادگیری بهتر استفاده کرد.
از طرف دیگر، دانش‌آموزان توانایی‌های ذهنی خود را به روش‌های مختلف هنگام شرکت در کلاس یادگیری موسیقی افزایش می‌دهند. همانطور که پیش‌تر اشاره شد، موسیقی مهارت‌های به خاطر سپردن را تقویت می‌کند. این در حالی است که دانش‌آموزان علاوه بر متن آهنگ، باید تمام جنبه‌های موسیقی را هنگام آماده شدن برای اجرای آن، حفظ کنند. در واقع دانش‌آموزان باید ریتم‌ها، آهنگ‌ها، نت‌ها، پویایی و چندین عنصر دیگر را به‌طور هم‌زمان به یاد بیاورند. در نتیجه این مهارت به کلاس درس منتقل می‌شود و علاوه بر تاثیر موسیقی بر تقویت حافظه و یادگیری می‌تواند از آن برای افزایش مهارت‌های مطالعاتی خود نیز استفاده کنند.
تأثیر موسیقی در روابط اجتماعی کودکان
تاثیر موسیقی بر تقویت حافظه و یادگیری برای دانش‌آموزان بسیار سودمند است؛ با این‌حال نمی‌توان تأثیر موسیقی در روابط اجتماعی کودکان را نادیده گرفت. آموزش موسیقی نیازمند کار گروهی و همکاری است. در حین نواختن سازها، علاوه بر این‌که دانش‌آموزان مهارت‌های گوش دادن خود را تقویت و توسعه می‌دهند؛ برای اندازه‌گیری بهتر سطوح صدا، اجرای دینامیک و موارد دیگر باید به نوازندگی دیگران نیز گوش دهند. این در حالی است که هنگام انجام کارهای ساده موسیقایی مانند نت‌نویسی ریتمیک و ملودیک نیز به کار گروهی و همکاری نیاز است. به‌همین خاطر کودکان به سرعت یاد می‌گیرند که برای عقاید و ایده‌های دیگران ارزش قائل شوند و بتوانند بهتر درک کنند که چگونه افکار همدیگر را به‌طور موثر با یکدیگر ترکیب و تکمیل کنند.
بهترین موسیقی برای افزایش تمرکز، تقویت حافظه و یادگیری
همانطور که پیش‌تر اشاره کردیم ژانر و انواع موسیقی می‌توانند در تقویت مهارت‌های حل مسئله به ما کمک کنند. علاوه بر این در مطلب چرا گوش دادن به موسیقی ضروری است؟ به فواید این هنر در زندگی روزمره پرداخته‌ایم. با این‌حال ممکن است این سوال برای افراد پیش بیایید که چه نوع موسیقی برای تقویت حافظه و تمرکز مناسب است؟ اگرچه پاسخ به این سوال به شدت به ترجیحات و سلیقه افراد بستگی دارد؛ با این‌حال برخی از عناصر موسیقی مانند نداشتن ترانه و ... باعث افزایش تمرکز می‌شود؛ اما ممکن است برخی افراد با یک موسیقی راک و پر از ترانه ارتباط بهتری برقرار سازند. بنابراین پیشنهاد می‌کنیم انوع مختلف موسیقی را آزمایش کنید تا ببینید کدام یک برای شما تأثیرگذارتر و بهتر است. در اینجا چند پیشنهاد برای شروع ارائه کرده‌ایم:
- موسیقی کلاسیک (Classical music): موسیقی کلاسیک باروک، مانند قطعات باخ یا هندل، در بسیاری از افراد دقت و سرعت را هنگام انجام کارهایی که نیاز به تمرکز دارند، بهبود و افزایش می‌بخشد.
- صداهای طبیعت(Nature sounds): صداهای جاری شدن آب، صدای جیک‌جیک پرندگان یا خش‌خش برگ‌ها می‌تواند اثر تسکین‌دهنده داشته باشد، که علاوه بر افزایش تمرکز باعث کاهش استرس نیز خواهد شد.
- موسیقی امبینت و الکترونیکی (Ambient and electronic music): موسیقی امبینت و یا الکترونیکی با حداقل اشعار و ضرب آهنگ ثابت می‌تواند به ایجاد ریتم و نظم در کارها کمک کند.
- موسیقی بینورال (باینرال) (Binaural Beats): موسیقی بینورال یا دو ضرب از ترکیب دو صدا با فرکانس‌های کمی متفاوت در گوش ایجاد می‌شود. در واقع این نوع موسیقی که بیشتر برای مدیتیشن استفاده می‌شود، بدین‌صورت است که در یک گوش صدایی با فرکانس 405 هرتز و در گوش دیگر صدایی با فرکانس 415 هرتز شنیده می‌شود، سپس مغز صدای معادل اختلال بین این دو صدای یعنی 10 هرتز را تولید می‌کند. گفته می‌شود که این صداها همان حالت ذهنی مرتبط با مدیتیشن را القا می‌کنند که انتخابی عالی برای تمرکز عمیق هستند.
سخن پایانی
رابطه تاثیر موسیقی بر تقویت حافظه و یادگیری همراه با عملکردهای شناختی افراد یک حوزه‌ی مطالعاتی غنی و هیجان‌انگیز است که پتانسیل موسیقی را برای تقویت حافظه افراد و کمک به تمرکز و جلوگیری از حواس‌پرتی می‌دهد. چه در حال مطالعه برای امتحان باشید، چه در حال کار بر روی یک پروژه و چه فقط می‌خواهید به خاطرات خوب گذشته سفر کنید؛ تأثیر قدرتمند موسیقی را فراموش نکنید!
