تاریخچه کمانچه
قبل از شروع مطالب مربوط به آموزش کمانچه، بد نیست کمی از تاریخچه این ساز بدانیم. کمانچه را خیلی‌ها، ساز امروزی رباب می‌دانند. بسیاری حتی ریشه قیچک را هم در کمانچه جستجو می‌کنند. رباب دو سیم داشت و به مرور زمان با اضافه کردن دو سیم به آن، ساز کمانچه امروزی شکل گرفته است. این ساز از دوران صفویه به بعد، بیشتر در موسیقی ما پررنگ شده است. در نقاشی‌های عمارت چهلستون در شهر اصفهان که مرکز حکومت پادشاهان صفوی بوده، در مهمانی‌های شاه عباس، تصویر نوازنده‌های کمانچه را می‌توان در کنار دیگر سازهای ایرانی می‌توان دید. در فارسی، کمانچه به معنای کمان کوچک است.
اجزای کمانچه
نکته جالب در مورد سازهای زهی، تفاوت در بدنه و اجزای آن در سازهای مختلف است. بدنه ساز شکل مشخصی دارد ولی جنس متریال استفاده شده برای ساخت و ابعاد آن می‌تواند متفاوت باشد. یعنی این‌گونه نیست که یک اندازه استاندارد برای ساخت در نظر بگیریم. کمانچه دارای یک کاسه طنینی گرد و یک دسته بلند است. در سازهای سنتی این کاسه معمولا با قطر ۲۰ سانتی‌متر ساخته می‌شود. اما همان‌طور که گفتیم، در بخش‌های مختلف ایران و البته دنیا، سازندگان کمانچه، به ابعاد این دایره کم یا به آن اضافه می‌کنند.
کاسه طنینی فرم کروی دارد که به صورت یک تکه ساخته می‌شود. چوبی که برای ساخت کاسه طنینی استفاده می‌کنند معمولا از درخت گردو یا توت است. در واقع بدنه کمانچه با قرار دادن تکه‌های باریک چوب کنار هم ساخته می‌شود. بخش بالای کاسه طنینی باز است که روی آن را با پوست می‌پوشانند. برای این قسمت از پوست بره، ماهی، گاو، آهو و بز استفاده می‌کنند.
خرک بخش دیگر کمانچه است که در قسمت بالای دایره وسط قرار گرفته و سیم‌ها از روی آن عبور می‌کنند. خرک یک قطعه چوبی یا استخوانی با طول تقریبا ۴ سانتی‌متر و ارتفاع حدودا ۲ سانتی‌متر است که با دو پایه روی پوست محکم می‌شود. شیارهایی که روی خرک قرار گرفته، سیم را در خود نگه داشته و فاصله آن‌ها را حفظ می‌کند.
دسته کمانچه یک لوله چوبی و تو پر است که معمولا بین ۲۵ تا ۳۰ سانتی‌متر طول دارد. دسته کمانچه فرم ثابتی دارد و با تغییر ابعاد کاسه طنینی، این قسمت تغییر خاصی ندارد.
در قسمت بالای دسته، سرپنجه را داریم که توخالی است و قسمت روی آن باز است. چهار گوشی در اطراف این سرپنجه قرار دارد و در بالای آن یک قسمت شبیه گوشی‌ها قرار دارد که به آن تاج یا صراطی می‌گویند.
گوشی‌ها به تعداد سیم‌های کمانچه در نظر گرفته شده‌اند و هر یک از سیم‌های کمانچه به یکی از این گوشی‌ها وصل شده است. با کمک این گوشی‌ها ساز را کوک می‌کنند.
بین سرپنجه و دسته یک نوار استخوانی یا چوبی به نام شیطانک قرار دارد که شیارهای باریکی روی آن تعبیه شده و سیم‌ها از روی این شیارها رد می‌شوند و روی گوشی‌ها قرار می‌گیرند.
چهار سیم فلزی با عبور از روی گوشی‌ها و شیطانک و سپس دسته، در انتهای ساز به سیم‌گیر می‌رسند. در گذشته، کمانچه دارای سه سیم بود اما حالا با اضافه شدن یک سیم، تصویری متفاوت از قدیم پیدا کرده است. سیم‌گیر معمولا از جنس چوب و گاهی فلز است و در قسمت پایین کاسه طنینی قرار گرفته و سیم‌ها در این قسمت گره می‌خورند. در زیر این سیم‌گیر و در پایین کاسه، یک میله باریک به طول ۱۰ سانتی‌متر قرار گرفته که هنگام قرار دادن ساز روی زمین، تعادل آن را حفظ می‌کند.
نواختن کمانچه
برای نواختن این ساز باید ابتدا دوره‌های آموزش مقدماتی کمانچه را در یک آموزشگاه موسیقی معتبر و با اساتید حرفه‌ای گذراند. در اموزش کمانچه ابتدا در مورد ساز و نحوه کوک کردن آن برای هنرجو توضیحاتی داده شده و سپس نحوه نواختن ساز آموزش داده خواهد شد.
کوک کردن کمانچه
برای کوک کردن کمانچه، باید ابتدا دستگاه موسیقی که قرار است در آن ساز نواخته شود را مشخص کرد. کوک کردن کمانچه با استفاده از گوشی‌ها انجام می‌شود. به صورت کلی سیم سوم از سیم اول یک اکتاو بم‌تر و سیم چهارم نیز نسبت به سیم دوم یک اکتاو بم‌تر هستند. اما با توجه به اینکه دستگاه موسیقی انتخابی هنرجو چه باشد، کوک‌ها را می‌توان تغییر داد.
روش دست گرفتن کمانچه
انواع کمانچه
گفتیم که کمانچه انواع مختلفی دارد. در واقع این ساز در شهرهای مختلف و در کشورهای دیگر، ترکیب مختلفی دارد. این تفاوت در اندازه و فرم کاسه طنینی، جنس چوب، نوع پوست و نوع کوک این ساز است. البته ممکن است تفاوت‌های دیگری هم در کمانچه‌های مختلف وجود داشته باشد اما اصلی‌ترین همین است که گفته شد. هنگام آموزش تخصصی کمانچه، به هنرجو در مورد کمانچه‌های باس و آلتو هم اطلاعاتی داده می‌شود تا اگر دوست داشته باشد در ادامه آموزش کمانچه خود به سراغ این سازها هم برود با آن‌ها آشنایی لازم را داشته باشد. کمانچه باس و آلتو هر دو صدایی بم‌تر از کمانچه معمولی دارد.
کمانچه‌هایی که در کشورهای عربی هستند با نام کمنجا شهرت دارند و کاسه‌هایی کوچک از جنس پوست نارگیل دارند. ترکمن‌های ایران هم از همین کمانچه‌های با کاسه کوچک استفاده می‌کنند و به آن قیچاق می‌گویند. این کمانچه سه سیم دارد و به طور کلی هم ابعاد کوچکی دارد. در لرستان کمانچه‌ها در قسمت پشت باز هستند و مردم محلی به این ساز تال می‌گویند.
هنگام خرید کمانچه به چه نکاتی توجه کنیم؟
آموزش حضوری و آنلاین کمانچه در آموزشگاه پژواک
هزینه آموزش کمانچه
هزینه آموزش کمانچه با توجه به نوع دوره آموزشی، اعم از آموزش حضوری کمانچه یا آموزش کمانچه آنلاین متغیر است. به این منظور بهتر است با تماس با مشاورین این موسسه از روند ثبت نام، دوره‌ها و شرایط آموزش کمانچه اطلاعات کسب کنید.
